[Tạp chí ELLE Man tháng 4/2017] Ba Tư xưa hay Iran ngày nay luôn lọt vào danh sách những điểm đến lý tưởng, đáng mơ ước cho người yêu xê dịch và hứa hẹn sẽ viết tiếp câu chuyện vàng son về xứ Tây Á
Phiên chợ Ba Tư huyền thoại
Tehran đón chúng tôi trong con gió tháng Giêng mát lạnh. Với dân số gần 9 triệu người, nơi này xứng đáng là đô thị lớn nhất khu vực Tây Á và khiến bạn ngạc nhiên vì sự giao thoa cũ-mới. Đường từ sân bay vào trung tâm thành phố, sừng sững phía xa là công trình biểu tượng của Tehran – tháp tự do Azadi bằng đá cẩm thạch cầu kỳ án ngữ cửa ngõ phía Tây, cung điện Golestan Palace với các khu vườn, bảo tàng và tòa nhà hoàng gia lại đầy vẻ trầm mặc nép dưới vòm lá hơn 400 năm qua. Tehran về đêm là nơi tụ họp của những người mê ẩm thực và phong cách cà phê sân vườn. Nếu ưa thích cảm giác ấm cúng, hàn huyên bạn bè với thức ăn ngon và đồ uống không cồn thì thành phố này là nơi bạn không thể bỏ qua!
Ban ngày bạn sẽ làm gì sau khi đi thăm các bảo tàng và cung điện ở thủ đô? Đi chợ!
Đi chợ ở Iran không chỉ để mua sắm sản vật địa phương, là niềm vui mà còn là dịp giao lưu trong một không gian văn hóa đậm chất lịch sử thậm chí đã đi vào thơ ca. Những mái vòm cổ xưa ngập nắng này đã chứng kiến hàng vạn con người đến từ hàng trăm quốc gia với hàng triệu món đồ được trung chuyển theo dòng chảy thời gian. Các thành phố lớn của Iran đều có khu chợ Grand Bazaar như nét văn hóa đặc trưng truyền đời, nổi bật tương tự các chợ trời lớn tại Tehran, Vakil Shiraz, hay Tabriz đã được UNESCO công nhận là Di sản thế giới. Bước chân vào, người ta không khỏi choáng ngợp bởi quy mô của chợ và độ rực rỡ của các gian hàng. Những phân khu rõ ràng của các tiệm bán thảm, đồ mỹ nghệ, trang sức, giày dép, đồ dùng gia đình, hoa tươi, đồ lưu niệm… Chợ sạch sẽ, người bán rất niềm nở, bạn không cần chần chừ nếu muốn xem thử hay mặc cả một món đồ cho đến khi ưng ý! Bạn sẽ phải xuýt xoa với nước ép lựu chua ăn kèm quả vả khô ngọt dịu dàng, sẽ chôn chân trước những bộ cờ vua làm từ xương lạc đà chạm khắc tinh xảo bán giá cao giật mình, hay may mắn mang về một tấm thảm Ba Tư trứ danh! Chúng tôi đã dừng chân ở vài tiệm bán thảm, thậm chí hết sức ngại ngùng khi ông chủ tiệm lật tung các chồng thảm, nhiệt tình giới thiệu về từng tấm thảm đã được làm thủ công tại Iran với hoa văn phối cầu kỳ đối xứng; đôi khi lại là những bích họa bằng lụa về cuộc sống và con người bản xứ.
Trung tâm văn hóa nghệ thuật Shiraz
Nằm ở phía Tây Nam Iran là thành phố Shiraz, cũng là cố đô của triều đại Ba Tư nghìn năm trước, ngày nay được xem là trung tâm văn hóa nghệ thuật của người Iran. Người Iran còn tự hào gọi Shiraz là thành phố của rượu và hoa; là biểu trưng của âm nhạc và thi ca với các công trình nghệ thuật như vườn hoa xanh đẹp tuyệt mỹ Eram Garden, lăng mộ cẩm thạch của đại thi hào Hafez và Saadi, hay quần thể phức hợp khổng lồ Vakil ôm trọn nhà thờ Vakil và khu chợ Vakil Bazaar. Ấn tượng nhất là Thánh đường Nasir ol Molk Mosque, còn được biết đến với cái tên quen thuộc Pink Mosque do kiến trúc sử dụng rất nhiều kính vạn hoa trong trang trí khiến không gian bên trong tràn ngập ánh sáng đa sắc kết hợp với thảm hoa văn lót sàn tôn thêm vẻ ấm áp sang trọng. Một số mái vòm được trang trí cầu kỳ hơn các mái vòm khác, hướng về bệ thờ chính và hướng thẳng đến Mecca – thánh địa tâm linh quan trọng bậc nhất của cộng đồng Hồi giáo. Đây cũng là đặc điểm chung trong kết cấu của các thánh đường đạo Hồi ở bất kỳ đâu.
Buối tối ở Shiraz, đến thăm điện thờ Shah Cheragh Shrine được mệnh danh là “Vua của ánh sáng” nơi người địa phương thực thi nghi lễ cầu nguyện mang đầy niềm tin và tôn kính giữa phòng thờ khảm hàng triệu miếng mosaic thủy tinh phản chiếu ánh sáng nhẹ nhàng dịu mát. Viên kim cương này là điểm nhấn khó quên của Iran so với nhiều quốc gia Hồi giáo tôi từng có dịp ghé thăm.
Achaemenes huy hoàng
Phế tích nghìn năm tuổi ở kinh đô nghi lễ cổ Persepolis cách Shiraz hơn 70km về phía Đông Bắc. Sách sử Iran chép lại những chương huy hoàng về thời đại Achaemenes trên mảnh đất này từ thế kỷ VI trước Công nguyên. Dấu thời gian vẫn còn khắc trên những cột đá cao sừng sững trước Cổng chào vạn quốc (Gate of All Nations). Khi đế quốc Ba Tư suy vong và bị chinh phạt bởi Alexandros Đại đế vua xứ Macedonia, người Hy Lạp đã đốt trụi hoàn toàn Persepolis. Lữ khách có thể tìm thấy vết tích cung điện đền đài cùng tượng nhân sư Lamassu hay điểu sư Griffin còn sót lại tại đây; những bức phù điêu trên tường đá kể câu chuyện các sứ thần đem sản vật đến cống nạp thời Achaemenes còn thịnh trị. Tiếp giáp với Persepolis là vùng bình nguyên rộng lớn Pasargadae – một địa danh khác của Iran cũng được Unessco công nhận là di sản văn hóa thế giới – đồng thời là nơi an nghỉ của Cyrus Đại đế, vị vua khai quốc của triều đại Achaemenes. Trải qua bao biến động của lịch sử, vùng đất xanh tươi trù phú giờ đây chỉ còn là những bãi cát đá trải dài vô tận dưới nền trời xanh ngắt.
Dưới thời Achaemenes, quốc giáo của Iran là Hỏa giáo (Zoroastrianism), tôn giáo tin vào tính Thiện và sự linh thiêng của Lửa. Tín đồ Hỏa giáo ngày nay tập trung nhiều tại thành phố Yazd, cũng chính họ đã thổi hồn vào phong cách của thành phố du mục này trong từng ngôi nhà góc phố. Yazd nhìn từ trên cao như một sa bàn khổng lồ đắp bằng đất sét đã tôi qua lò lửa, tôn lên màu nâu vàng đất nung đặc trưng. Người Iran để nguyên màu sắc đó, không sơn thêm bất cứ màu nào nên đặt chân vào phố cổ Yazd, bạn có thể nhầm lẫn vì mọi góc có vẻ đều giống hệt nhau! Dưới lòng đất là hệ thống kênh đào chằng chịt, bên trên họ xây rất nhiều tháp thông gió Windcatcher) có cấu trúc ba mặt hở và một mặt kín đảm bảo việc “bắt” và đối lưu gió khiến cho nhiệt độ trong nhà mùa Hè thì mát, mùa Đông thì ấm. Đến Yazd và ở lại một đêm trong phố cổ là cảm giác thực sự khó quên! Tín đồ Hỏa giáo có đền thờ Ateshkadeh xây từ năm 470 trước Công nguyên hiếm hoi còn sót lại tại Yazd; bên trong bạn sẽ tìm thấy những tranh ảnh cổ ghi chép sự ra đời cũng như tôn chỉ đức tin vào thần quang minh (Ahura Mazda), cùng ngọn lửa linh thiêng tục truyền vẫn luôn cháy kể từ ngày khai tông lập phái đến nay. Phải chăng điều này đã gợi ý cho nhà văn Kim Dung về truyền kỳ Thánh hỏa lệnh truyền vào Trung Nguyên trong các tác phẩm của ông?
Tháp Bình yên (Towers of Silence) phía Tây thành phố là nơi tín đồ Hỏa giáo thiên táng người đã khuất rồi thu nhặt phần xương cốt để chôn xuống đất. Theo họ, cách làm này vừa thuận theo ngũ hành giữ gìn sự sạch sẽ của môi trường, vừa thể hiện sự khiêm nhường của dân du mục khi nằm xuống. Towers of Silence ngày nay chỉ còn 2 quả đồi lớn trên có tháp thiên táng và một số nhà chờ xây dưới chân tháp, nằm lặng lẽ như chứng nhân của một giai đoạn lịch sử huy hoàng đã qua. Vương triều Sassanid bị lật đổ thế kỷ thứ VII sau Công nguyên, Bái hỏa giáo suy yếu và Hồi giáo trỗi dậy tại Ba Tư đã tạo nên sự giao thoa văn hóa có một không hai ở Iran, trong đó có Yazd. Các Mosque ở Yazd bên ngoài đều trang trí bằng đá xanh phản chiếu ánh sáng lung linh, các tháp được xây dựng như hình ngọn lửa vút cao, còn bên trong là các dãy hành lang sâu hun hút màu vàng đất nung làm thành một quần thể tâm linh rạng ngời độc đáo. Nếu bạn đi tìm một thành phố cổ kính giống như các đoàn lữ hành năm xưa đi tìm chỗ trú chân trên vạn dặm đường xa, tin rằng nắng gió Ba Tư sẽ đưa bạn đến với Yazd!
Câu chuyện Nghìn lẻ một đêm kết thúc với nụ cười của nàng Sheherazade, hành trình một tuần ở xứ sở Ba Tư duyên dáng của chúng tôi cũng kết thúc như thế: đến với sự tò mò khám phá và đi với tình cảm đầy ăm ắp dành cho Iran. Người ta nói “Nếu bạn quý người, hãy đến với Iran”, điều đó tôi đã được kiểm chứng.
Kinh nghiệm bỏ túi khi du lịch Iran
Bạn có thể bay đến Iran bằng Thai Airways (transit ở Bangkok) hoặc AirAsia (transit ở Kuala Lumpur). Mùa du lịch cao điểm Iran rơi vào tháng 3-5 hàng năm khi tiết trời trong mát và nhiệt độ dễ chịu.
Visa: Người mang hộ chiếu Việt Nam có thể xin visa tại cửa khẩu sân bay Imam Khomeini khi hạ cánh. Bạn cần mang theo bảo hiểm Du lịch toàn cầu (hoặc mua tại cửa khẩu). Ở thời điểm hiện tại, phí cấp visa tại sân bay Tehran là 100 EUR, thời hạn 30 ngày. Bạn cũng có thể xin trước tại Đại sứ quán Iran (54 Trần Phú, Hà Nội) với chi phí thấp hơn (80 EUR) và mua bảo hiểm du lịch tại nhà. Cần lưu ý là một số công ty bảo hiểm loại trừ Iran trong danh mục điều khoản bảo hiểm. Trang bảo hiểm du lịch trực tuyến của HSBC với giá cả hợp lý là nơi bạn có thể tham khảo.
Do tôn giáo là đạo Hồi nên phụ nữ Iran sử dụng khăn trùm đầu khi ra nơi công cộng; điều này cũng không ngoại lệ cho du khách nữ. Người Iran rất thân thiện.
Sim điện thoại 3G: Có thể mua và sử dụng ngay tuy bước đầu kích hoạt khó khăn vì tin nhắn tổng đài đều là tiếng Ba Tư (Farsi); tốc độ Internet của Iran chỉ nhanh ở các thành phố lớn; họ chặn một số trang phổ biến như Facebook, Youtube do đó bạn nên cài trước khi rời Việt Nam các phần mềm VPN để truy cập. Phần mềm chat phổ biến nhất Iran là Whatsapp và chia sẻ ảnh qua Instagram; bất cứ ai bạn có dịp gặp gỡ và có chụp ảnh sẽ sẵn sàng đưa thông tin để bạn gửi lại ảnh cho họ!
Do ảnh hưởng của lệnh cấm vận nên Iran không hỗ trợ du khách thanh toán bằng thẻ tín dụng quốc tế; bạn cần mang nhiều tiền mặt và có thể đổi USD hay EUR trong thành phố. Tỷ giá tại các khu chợ lớn thường tốt hơn. Giá sinh hoạt ở Iran không quá đắt đỏ, có những điều có thể làm bạn giật mình, tỷ dụ như giá 1 chai nước tại Iran là 5.000 Rial (tương đương 3.500 VNĐ) và giá 1 lít xăng cũng xấp xỉ 5.000 Rial – sự ưu ái của quốc gia có trữ lượng khí đốt tự nhiên đứng đầu thế giới!
Mua gì làm quà lưu niệm khi du lịch đến Iran?
Các loại hạt và quả khô nguyên chất không qua tẩm ướp hay ngâm hương liệu.
Gia vị Saffron sản xuất từ nhụy hoa của cây nghệ tây. Iran chiếm hơn 90% sản lượng sản xuất loại gia vị đắt đỏ này của thế giới nên mua Saffron từ Iran bạn không cần lo lắng về mặt chất lượng.
Thảm Ba Tư (loại trải sàn cũng như treo tường) có giá từ vài trăm đến vài nghìn USD, chắc chắn phải mặc cả giảm đi 25-30% so với giá gốc. Một số thảm dệt từ lụa phải trải đúng chiều vì nhìn từ các góc có thể có màu óng ánh khác nhau, người bán thảm sẽ chỉ dẫn đầy đủ cho bạn! Thảm Ba Tư không hề nặng, có thể cuộn lại và xách đi dễ dàng; tuổi thọ mỗi tấm thảm đạt từ vài chục đến cả trăm năm, người Ba Tư coi thảm không chỉ là sản phầm sử dụng thường ngày mà còn là niềm tự hào dân tộc trong từng đường kim mũi chỉ, có những tấm phải dành ra hàng năm trời để dệt tay, do đó tuổi thọ các tấm thảm này cũng rất cao.
Đồ mỹ nghệ như hộp bút, hộp đựng đồ trang điểm, lược bằng xương lạc đà được chạm trổ băng tay; tùy vào số lượng màu sắc sử dụng và độ phức tạp của hình khối mà giá của các đồ mỹ nghệ này từ vài chục đến vài trăm USD.
Vải: Iran là nước có xu hướng sử dụng nhiều màu sắc hơn so với màu đen truyền thống nên lạc vào khu chợ vải của Ba Tư có thể tiêu tốn đến cả ngày cho việc chọn mua vải. Phụ nữ Hồi giáo sử dụng rất nhiều vải lụa hàng ngày.
Sách: Tuy Iran không sử dụng tiếng Anh là ngôn ngữ chính nhưng sách bày bán tại các hiệu sách Iran bằng tiếng Anh cực kỳ phong phú! Không phải ngẫu nhiên mà người ta thích mua sách từ Iran mang về vì các sách về Iran rất khó kiếm ở ngoài biên giới. Nếu bạn tìm kiếm những ghi chép và hình ảnh về lịch sử Ba Tư hùng mạnh hay sách giới thiệu về đời sống văn hóa, kể cả các mẫu thảm Ba Tư thì nhớ mua sách đem về. Ở sân bay bạn dễ dàng nhặt được cuốn Lonely Planet – Iran với giá 10 USD, rẻ hơn 1/4 so với giá các nơi khác, đơn giản vì ít ai đợi đi Iran về mới mua cuốn này
—
Minh Yilka – Nguồn Tạp chí Phái Mạnh ELLE
